Nöbetçi Eczaneler
1924’de memleketimizden zorunlu gönderilen Isparta Rumları, 800 yıllık Isparta’nın tarihi, ticari, dini, kültürel ve mahalle iletişim dokularını bir bir hatıra defterlerine işlemişler. Yerli günlük konuşulan sözlü tarihçi yazarlarımızdan daha duyarlı davranmışlar. Isparta’mızın geçmişiyle ilgili mahalli bilgileri yerli kaynaklarda göremiyoruz.
Türkiye’mizde, resmi ve özel kurumlarımızda bu bilgileri göremiyoruz. Müslümanlar, Rumlar ve Isparta Acemleri (Ermenileri) ne yerler, ne içerler, düğünleri, cenazeleri, iyi ve kötü günlerde ne yaparlardı? Birbirlerinden kız alıp verirler miydi? Ticari ve yardım duyguları nasıldı?
Kendi yayın politikalarına uygun Yunanistan ve Selanik’te dede hatıra defterlerindeki Isparta’mızla ilgili bilgilerin bir kısmını yayınlamışlar. Sağ olsunlar, ilginç olanlarını yayınlama hakkını veren saygıdeğer, Isparta’mızı unutmayan Osmanlı Ispartalı hemşerilerimize teşekkürlerimi sunarım. Özellikle Osmanlı dönemi Ispartalı Gayrimüslim Ülkeroğlu sülalesinden torun, akademisyen yazar Stavros P. Kaplanoğlu’na, Barlalı Rum torunum, Minas Küfüncüoğlu’ na çok teşekkür ederim.
(1914 Isparta Papazı Nikola defteri, torun Vasili Damos Payaslıoğlu, Lukas Hristodulu (Hıristo oğlu). Yunanistan Neo Lonia 2025-Ispartalı Rum Derneği yöneticilerine de teşekkür ederim.)
Arapzade Mehmet Şevki Efendi, Mustafa Kemal Atatürk ve yakın arkadaşı İsmet İnönü’nün de üyesi oldukları İttihat ve Terakki Fırkası (partisi) Isparta temsilcisidir. 1912’de Isparta Belediye başkanlığını Isparta Kutlubey Mevlevî Dergâhı Şeyhi Ali Dede’ ye bırakır. Ağlarcazade Mustafa Hakkı Efendi ile birlikte İstanbul Padişah meclisine, Meclisi Meb’ usan’a seçimle gönderilirler.
Vefalı halk sever Arapzade Mehmet Şevki Efendi ve arkadaşı Ağlarcazade Mustafa Hakkı Efendi İkinci Meşrutiyet’in ilânına önayak olurlar (1908-1918). Yani padişahlık rejimin yerine, halkın seçtiği meclisli özgür idareden yanadırlar. Aynı zamanda İslâm tarihi bilginidir. “Dalkavukluğun İslamiyet’te Yeri Yoktur” adlı el yazma bir eseri mevcut. Orijinali Konya’ya, diğer el yazma eserlerle birlikte gönderilir.
Hayırseverdir. Isparta Rumları ile birlikte ortak ticari hayatı vardır. Ispartalı Arapzade Mehmet Şevki Efendi, (Akrabaları şu anda Isparta’da mevcut: Örneğin Isparta Tapu ve Kadastrodan emekli Sayın Mustafa Durmaz Bey ve çok sayıda soyu mevcut, aramızdalar) eşitlik, özgürlük, can ve mal güvenliğini önemseyen yeni yönetim şeklinin kurulmasını, istibdada direnmek gibi faaliyetler sayılabilir.
Kısa süren Isparta vekilliği döneminde Isparta’mıza eğitim-öğretimi altı yıl sürecek çağa uygun bir ortaokul, bir ilkokul açtırmış.
Yine Isparta’mıza: belediye binası, alt katta vatandaşlar için bir (muvakkithane) saat ayarlama merkezi, ilk İslami anlamda lokanta, (Isparta Rumlarına ait iki lokanta daha önce açılmış) bir kıraathane, (yeni Türkçe okuma yazma dersleri belli saatlerde verilecek, el yazma, basılı Türkçe kitaplar bulundurulacak). Belediye ve valiliğin kitaplarını basacak matbaa kazandırılır.
Zamanımızdan 112 yıl önce şimdi Isparta’mızda oldukça kalabalık bir sülaleye mensup Arapzade Mehmet Şevki Efendi’nin özel yaşamına bakalım.
4 Ekim 1914’de Isparta’da büyük bir deprem yaşanır. Yine 1914’de çıkarılan Tütün mamulleriyle ilgili “İnhisar-ı Duhan Kanun-ı Muvakkati” –tütün-kanunun uygulanması ile ilgili sorumlu başkanlığa getirilen Arapzade Mehmet Şevki Efendi buradan elde ettiği yasal maaşını Isparta depremi için harcar. Ayrıca birkaç Müslüman Hamamcızade ve Isparta Rum’u Eyvaz Efendi’nin ortak oldukları iplik fabrikasından elde ettiği gelirleri de yine depremzedeler için harcar.
Arapzade Mehmet Şevki Efendi, İstanbul’a Alanya limanından deniz yoluyla 200 adet bakırdan (tombak) kandiller getirtir. İçlerine yedek yağ şişeleri ile birlikte dayanıklı Balina yağı koydurtarak; depremzedelere kendi eliyle dağıtır. (1914)
Yine balina yağı ile çalışan aydınlatma feneri getirten Arapzade Mehmet Şevki Efendi yatsı ve sabah camilere gelmek isteyenlere fener dağıtır. Evleri zarar görmemiş, deprem bölgelerindeki evlerinde kalmak isteyen depremzedelere de fener dağıtır.
Arapzade Mehmet Şevki Efendi ticari ortağı Isparta Rum’u Eyvaz Efendi, Ağlarcazade Mustafa Hakkı Efendi, Hamamcı Zade Ethem ve kardeşi Hamamcızade Mustafa Efendi’nin oğlu Ramazan ile birlikte çevre illerden at arabası filosu, Hacılarlı Yörüklerinden de deve katarı kiralanarak; Eğirdir, Bucak, Dinar ve Akşehir’den ekmek getirilerek depremzedelere iki ay süreyle dağıtılmıştır.
Depremde zarar görsünler, görmesinler; tüm Isparta hanelerine İstanbul’dan Yahudi tüccarların depolarından yarı muşambadan ve camdan imal edilmiş, kapı önlerine asmaları istenen fenerlerden de çok sayıda mum-fener getirilerek diğer Ispartalılara dağıtılır.
Tüm sermaye varlığını bu yolda harcayan Belediye Başkanı, Osmanlı Meclisi Vekili Arapzade Mehmet Şevki Efendi ölünce Isparta Müftüsü (Kadı) Şakir Efendi bir fetva yayınlayarak; Halkın sevgi ve duasını almış Arapzade Mehmet Şevki Efendinin Büyük Mezarlığın devamı olan, şimdiki Kavaklı camisinin avlusunda yer alan Gökveli Sultan’ın yanına gömülmesi kararı verilir. Tüm Isparta; Rum ve Ermeniler aileleriyle birlikte, Akşehir’den Dinar’dan, Bucak’tan, Burdur’dan çok sayıda insan cenazeye katılırlar.
Araştırma: Bayram AYGÜN-2025 Isparta
